تعریف ارث
ارث یا ماترک به مال یا اموالی اطلاق می‌شود که پس از مرگ مورث (متوفی) از وی باقی میماند، در حقوق ایران، ماترک به نسب (پیوند خونی) یا سبب (پیوند ناشی از ازدواج) به ارث میرسند.
گرچه مطابق قانون سهم الارث همه اشخاصی که میتوانند جزئی از ورثه باشند مشخص شده است، با این وجود به دلایل متعددی امکان بروز اختلافات حقوقی میان وراث وجود دارد از جمله:
1) دعاوی مربوط به گواهی انحصار وراثت
گواهی انحصار وراثت به معنای مشخص کردن افرادی است که در ترکه با یکدیگر سهیم هستند، صدور این گواهی احتیاج به وجود مدارکی دارد که از جمله آن مدارک شخصی و هویتی افراد ورثه و افراد ذینفع در ورثه است، یکی از دعاوی که در رابطه با ارث مطرح می‌شود، هنگامی است که یکی از ورثه به هر دلیل مداراک هویتی خود را در اختیار متقاضی صدور گواهی انحصار ورثه قرار نمیدهد.از دیگر دعاوی حقوقی که در خصوص صدور گواهی انحصار وراثت مطرح می‌شود، دعوای اثبات زوجیت است که سوی زوج یا زوجه دائم متوفی مطرح خواهد شد.
2) دعاوی مربوط به اعتبار وصیت متوفی
یکی دیگر از دعاوی مربوط به ارث دعاوی است که در خصوص وصیت متوفی مطرح می‌شود، به عبارت دیگر در بسیاری از موارد ورثه متوفی با ارائه مدارکی اعم از عدم صحت قوای عقلیه متوفی و یا مدارک مربوط به جعل سند وصیت، دعوای ابطال وصیت نامه را مطرح میکنند.و از طرف دیگر ممکن است تعدادی از ورثه سعی در اثبات وصایای شفاهی متوفی را داشته باشند.
3) دعوای نفقه و مهریه زوجه متوفی
گرچه نفقه و مهریه از دیون ممتازه محسوب میشوند، و در صورت فوت و ورشکستگی فرد قبل از پردخت هرنوع دینی باید پرداخت شوند، با این وجود امکان اختلاف ورثه بر سر نوع، میزان ویا چگونگی پرداخت این دیون نیز یکی از دعاوی است در هنگام تقسیم ارث متوفی طرح می‌شود.
4) دعوای رد یا قبول وصیت
قبل از تقسیم ماترک میان وراث باید کلیه دیون متوفی پرداخت شود و پس از آن، وصیتهای متوفی اجرا گردد، پس از طی این مراحل است که وراث میتوانند با ارائه گواهی انحصار وراثت سهم الارث خود را تصاحب کنند، حال اگر موصی له (شخص یا اشخاصی که نفع آنها وصیت شده است) از قبول یا رد ترکه خودداری کنند، ورثه میتوانند با طرح دعوای الزام به قبول یا رد ترکه ایشان را مجبور به تعیین تکلیف در خصوص ترکه بنمایند.
5) دعوای اثبات یا رد نسب
یکی دیگر از دعاوی که در رابطه با ارث مطرح می‌شود دعوای اثبات یا رد نسب است، بسیار دیده شده است که پس از فوت اشخاص متنفذ و متمول، افرادی با ادعای اینکه فرزند این اشخاص میباشند سعی در احقاق سهم الارث دارند، رد یا اثبات نسب این افراد تعیین کننده تکلیف ادعای ایشان در این خصوص است.
تشریفات دادرسی پس از دادخواست انحصار وراثت
- پس از آماده شدن این مدارک و ارایه آنها توسط ورثه به شورای حل اختلاف، این شورا به صدور گواهی حصر وراثت اقدام می‌کند.
- گواهی حصر وراثت به موجب دادخواستی که به شورای حل اختلاف ارایه می‌شود و با انجام تشریفاتی که در قانون امور حسبی پیش‌بینی شده است، صادر می‌شود. تشریفات دادرسی پس از تقدیم دادخواست
- دادگاه پس از ملاحظه اسناد و مدارک مربوط، با هزینه متقاضی درخواست وی را یك نوبت در یكی از روزنامه‌های كثیرالانتشار یا محلی آگهی می‌کند. پس از گذشت یك ماه از تاریخ نشر آگهی در صورتی كه كسی به آن اعتراض نکند بدون تشكیل جلسه رسیدگی و دعوت از وراث، گواهی انحصار وراثت كه بیانگر مشخصات و تعداد وراث و نسبت آنها با متوفی و سهم آنها از ماترک است، صادر می‌کند.
- صدور گواهی تصدیق حصر وراثت بدان معناست که ورثه فرد متوفی منحصر به افرادی است که نامشان در این گواهی قید شده است.
- اگر فردی به گواهی صادرشده اعتراضی داشت، می‌تواند اعتراض خود را اعلام کند، به طور مثال یکی از ورثه ممکن است اعتراض داشته باشد که نامش در گواهی قید نشده است. همچنین ممکن است موصی‌له (فردی که وصیت به نفع او انجام شده است) یکی از اعتراض کنندگان به گواهی انحصار وراثت باشد.
- در رابطه با ارث زوجه باید گفت که در گذشته زوجه از اموال غیرمنقول مانند زمین اعم از عین یا قیمت آن ارث نمی‌برد و به طور طبیعی در گواهی انحصار وراثت نیز منعکس می‌شد که زوجه حسب مورد از یک چهارم یا یک هشتم اموال منقول ارث می‌برد.وی بیان کرد: این در حالی است که با اصلاح قانون مدنی که بر اساس آن زوجه از قیمت اموال غیرمنقول نیز ارث می‌برد، به طور طبیعی این موضوع در گواهی انحصار وراثت نیز منعکس می‌شود.