کلاهبرداری اینترنتی به معنای استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای فریب افراد و تحصیل مال از آنهاست. این جرم از جمله جرائم رایانه‌ای محسوب می‌شود و در قانون جرایم رایانه‌ای ایران به صراحت جرم انگاری شده است.
در این نوع کلاهبرداری، مجرم از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای فریب افراد و تحصیل مال از آنها استفاده می کند. به عنوان مثال، یک کلاهبردار اینترنتی ممکن است با ایجاد یک وب سایت جعلی، افراد را فریب دهد تا اطلاعات شخصی یا مالی خود را در اختیار او قرار دهند.
تفاوت کلاهبرداری اینترنتی و کلاهبرداری سنتی
در کلاهبرداری سنتی، مجرم با استفاده از روش های سنتی مانند فریب، حیله و نیرنگ، مال دیگری را تحصیل می کند. اما در کلاهبرداری اینترنتی، مجرم از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای فریب افراد و تحصیل مال از آنها استفاده می کند.
به عنوان مثال، یک کلاهبردار اینترنتی ممکن است با ایجاد یک وب سایت جعلی، افراد را فریب دهد تا اطلاعات شخصی یا مالی خود را در اختیار او قرار دهند.
انواع جرائم کلاهبرداری اینترنتی
کلاهبرداری اینترنتی به اشکال مختلفی انجام می شود. برخی از رایج ترین انواع کلاهبرداری اینترنتی عبارتند از:
کلاهبرداری فیشینگ (Phishing)
در این نوع کلاهبرداری، مجرم با ارسال پیامک یا ایمیل جعلی، افراد را فریب می‌دهد تا اطلاعات شخصی یا مالی خود را در اختیار او قرار دهند. این ایمیل ها یا پیامک‌ها معمولاً حاوی یک لینک یا پیوندی هستند که قربانی را به یک وب سایت جعلی هدایت می‌کند. هنگامی که قربانی اطلاعات خود را در این وب سایت جعلی وارد می‌کند، مجرم می‌تواند از این اطلاعات برای اهداف مجرمانه خود استفاده کند.
کلاهبرداری باج افزار (Ransomware)
در این نوع کلاهبرداری، مجرم با رمزگذاری اطلاعات قربانی، او را مجبور می‌کند تا باج پرداخت کند. مجرم معمولاً از طریق ایمیل یا پیامک، یک فایل مخرب را به قربانی ارسال می‌کند. این فایل مخرب پس از اجرا، اطلاعات قربانی را رمزگذاری کرده و به قربانی اطلاع می‌دهد که برای بازیابی اطلاعات خود باید باج پرداخت کند.
کلاهبرداری خرید و فروش اینترنتی (Online Shopping Scams)
در این نوع کلاهبرداری، مجرم با ایجاد یک فروشگاه اینترنتی جعلی یا فروش محصولات تقلبی، از افراد کلاهبرداری می‌کند. این فروشگاه‌های جعلی معمولاً محصولات خود را با قیمت‌های بسیار پایین‌تر از قیمت واقعی ارائه می‌دهند. هنگامی که قربانی یک محصول از این فروشگاه‌های جعلی خریداری می‌کند، هیچ محصولی دریافت نمی‌کند یا محصولی دریافت می‌کند که با آنچه در وب سایت تبلیغ شده است مطابقت ندارد.
کلاهبرداری با ترفندهای مهندسی اجتماعی (Social Engineering Scams)
در این نوع کلاهبرداری، مجرم با استفاده از ترفندهای روانشناختی، افراد را فریب می‌دهد تا اطلاعات شخصی یا مالی خود را در اختیار او قرار دهند. این ترفندها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- وانمود کردن به اینکه از یک شرکت یا سازمان معتبر هستند.
- ایجاد یک احساس فوریت یا اضطرار.
- ایجاد احساس اعتماد یا دوستی.
اگر فکر می‌کنید که درگیر این نوع کلاهبرداری شده‌اید، باید در اسرع وقت اقدامات لازم را انجام دهید.
عناصر جرم کلاهبرداری اینترنتی
جرم کلاهبرداری اینترنتی دارای سه رکن اساسی است:
- عنصر قانونی: این رکن عبارت است از وجود قانون جرم انگاری کننده کلاهبرداری اینترنتی. در ایران، قانون جرایم رایانه ای مصوب سال ۱۳۸۸، کلاهبرداری اینترنتی را جرم انگاری کرده است.
- عنصر مادی: این رکن عبارت است از انجام رفتار مجرمانه توسط مجرم. رفتار مجرمانه در کلاهبرداری اینترنتی، عبارت است از استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای فریب افراد و تحصیل مال از آنها.
- عنصر معنوی: این رکن عبارت است از قصد مجرم برای فریب افراد و تحصیل مال از آنها.
در قانون جرایم رایانه‌ای ایران، این نوع کلاهبرداری در ماده ۶۷ این قانون با شرح عناصر بالا جرم انگاری شده است
اگر درگیر کلاهبرداری اینترنتی شدیم چکار کنیم؟
اگر فکر می‌کنید که درگیر کلاهبرداری اینترنتی شده‌اید، باید در اسرع وقت اقدامات زیر را انجام دهید:
- با پلیس فتا یا سایر مراجع انتظامی تماس بگیرید و موضوع را گزارش دهید.
- در صورت امکان، تمام شواهد و مدارک مربوط به کلاهبرداری را جمع آوری کنید.
- از دادن اطلاعات شخصی یا مالی خود به افراد ناشناس خودداری کنید.
اولین اقدامی که باید انجام دهید، گزارش موضوع به پلیس فتا یا سایر مراجع انتظامی است. برای این کار می‌توانید به صورت حضوری به پلیس فتا مراجعه کنید یا از طریق تلفن یا اینترنت، شکایت خود را ثبت کنید.
مرجع رسیدگی به جرائم کلاهبرداری اینترنتی
مرجع رسیدگی به جرائم کلاهبرداری اینترنتی، دادسرای جرایم رایانه‌ای است. در حال حاضر، در اکثر استان‌های کشور، دادسرای جرایم رایانه ای وجود دارد. اگر فکر می‌کنید که درگیر این کلاهبرداری شده‌اید، باید در اسرع وقت شکایت خود را به دادسرای جرایم رایانه‌ای محل وقوع جرم یا محل اقامت خود ثبت کنید. برای ثبت شکایت از کلاهبرداری اینترنتی، می توانید به صورت حضوری به دادسرا مراجعه کنید یا از طریق تلفن یا اینترنت، شکایت خود را ثبت کنید. در صورت ثبت شکایت به صورت حضوری، باید مدارک زیر را به همراه داشته باشید:
- کپی کارت ملی و شناسنامه.
- کپی کارت بانکی یا کارت اعتباری که از آن کلاهبرداری شده است.
- پیامک یا ایمیل جعلی که دریافت کرده اید.
- وب سایت یا فروشگاه جعلی که از آن بازدید کرده اید.
در صورت ثبت شکایت به صورت تلفنی یا اینترنتی، باید مدارک فوق را اسکن کرده و به صورت الکترونیکی ارسال کنید. پس از ثبت شکایت، دادسرای جرایم رایانه‌ای، تحقیقات لازم را انجام می دهد و در صورت احراز وقوع جرم، متهم را تحت تعقیب قرار می‌دهد. در صورت محکومیت متهم به جرم کلاهبرداری اینترنتی، دادگاه، مجازات های مقرر در قانون را برای او تعیین می‌کند.
مجازات کلاهبرداری اینترنتی
در رابطه با جرم کلاهبرداری و مجازات آن باید گفت که مجازات کلاهبرداری اینترنتی، به میزان ارزش مال تحصیل شده از طریق این جرم بستگی دارد. در صورتی که ارزش مال تحصیل شده، بیش از دویست میلیون ریال باشد، مجازات کلاهبرداری اینترنتی، حبس از یک تا هفت سال و جزای نقدی معادل مال تحصیل شده است. در غیر این صورت، مجازات کلاهبرداری اینترنتی، حبس از شش ماه تا دو سال و جزای نقدی معادل یک تا دو برابر مال تحصیل شده است. مجازات کلاهبرداری اینترنتی در قانون جرایم رایانه‌ای ایران، به شرح زیر بیان شده است:
«هر کس به طور غیرمجاز از طریق سامانه های رایانه ای یا مخابراتی، به اطلاعات مربوط به کارت های اعتباری، حساب های بانکی و سایر حساب های مالی اشخاص یا اعتبارات آنها دسترسی پیدا کند و از آنها سوء استفاده کند، به حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از یک تا دو برابر مال به دست آمده محکوم خواهد شد.»
علاوه بر مجازات‌های فوق، مجرم کلاهبرداری اینترنتی، ممکن است به مجازات‌های دیگری مانند محرومیت از حقوق اجتماعی، مصادره اموال و انفصال از خدمات دولتی نیز محکوم شود. با توجه به اینکه این کلاهبرداری یک جرم جدی است و می‌تواند خسارات مالی زیادی به افراد وارد کند، مجازات آن نیز سنگین است.
راه های پیشگیری از جرائم کلاهبرداری اینترنتی
برای پیشگیری از کلاهبرداری اینترنتی، می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
- از دادن اطلاعات شخصی یا مالی خود به افراد ناشناس خودداری کنید.
- قبل از انجام هرگونه خرید یا فروش اینترنتی، از معتبر بودن سایت یا فروشگاه مورد نظر اطمینان حاصل کنید.
- از نصب نرم افزارهای امنیتی معتبر بر روی دستگاه های خود استفاده کنید.
- با ترفندهای مهندسی اجتماعی آشنا باشید و به آنها توجه نکنید.
با آگاهی و هوشیاری می‌توان از وقوع کلاهبرداری اینترنتی جلوگیری کرد.
